Pomniki Adama Mickiewicza
Klub Przyjaciół Grodna i Wilna zaprasza na wykład
kol. Mariana Pacholaka pt. Pomniki Adama Mickiewicza.
Miejsce spotkania:
Klub Muzyki i Literatury we Wrocławiu,
pl. Gen. Tadeusza Kościuszki 10
11 kwietnia (czwartek) 2024 roku o godz. 16.00
Wstęp wolny – serdecznie zapraszamy
1. Pomnik Adama Mickiewicza w Poznaniu
Adam Mickiewicz był w Wielkopolsce bardzo popularny. W 1828 roku ukazało się pierwsze wydanie poznańskie
całej jego dotychczasowej twórczości, a w 1832 roku drugie. Tutaj mieszkał jego brat Franciszek, który osiadł na stałe
jako rezydent u Jana Grabowskiego w Łukowie pod Obornikami. W sierpniu 1831 Mickiewicz starał się przedostać
do powstania listopadowego. Po nieudanej próbie przebywał w Wielkopolsce do lutego 1832 roku.
Adam Mickiewicz zmarł 26 listopada 1855 roku w Konstantynopolu. Wiadomość o jego śmierci bardzo szybko dotarła
do Wielkopolski. W krótkim czasie zawiązał się w Poznaniu komitet do uczczenia pamięci poety, jednocześnie rozpoczęto
zbiórkę pieniędzy na budowę pomnika. O jego wykonanie komitet zwrócił się do przebywającego w Paryżu znanego rzeźbiarza
Władysława Oleszczyńskiego (1807-1866).
Już w marcu 1856 roku był gotowy pierwszy model pomnika, odlany w gipsie. Przesłany do Poznania spotkał się z przychylnym
przyjęciem; najwięcej sporów toczyło się przy ustaleniu materiału, z którego miał być wykonany. Ostatecznie komitet zgodził się
na „conflant” (kamień podobny do marmuru). 7 czerwca 1857 roku Oleszczyński doniósł komitetowi, że pomnik został ukończony,
a 9 sierpnia tegoż roku dokładnie opakowany pomnik dotarł koleją do Poznania.
W czasie gdy Oleszczyński kończył swoje dzieło, w Poznaniu trwała batalia o uzyskanie zgody u władz pruskich na lokalizację pomnika.
Ostatecznie wystąpiono o zgodę na ustawienie pomnika w ogrodzie przy kościele św. Marcina. Jednakże nawet tak skromna lokalizacja
spotkała się z odmową władz prowincjonalnych. Dopiero regent książę Wilhelm, sprawujący władzę w zastępstwie chorego króla
Fryderyka Wilhelma IV wyraził zgodę.
Odsłonięcie pomnika odbyło się uroczyście 7 maja 1859 roku.
Był to pierwszy pomnik Adama Mickiewicza na ziemiach polskich.
Pod koniec XIX wieku coraz częściej dyskutowano nad przebudową pomnika. Z jednej strony obawiano się, czy materiał,
z którego wykonano pomnik, dłużej wytrzyma w naszym klimacie, z drugiej strony chciano uczynić pomnik okazalszym.
Ostatecznie zgodę na przebudowę uzyskano w czerwcu 1903 roku.
Postanowiono zastąpić pomnik wykuty przez Oleszczyńskiego jego odlewem w brązie. Podjął się tego znany poznański
rzeźbiarz Władysław Marcinkowski (1858-1947). Dodatkowo przyozdobił balustradę dwoma figurami z brązu.
Jedna przedstawiała dziewczynkę podającą wieszczowi wiązankę kwiatów, druga chłopca trzymającego urnę jako symbol przeszłości.
Pomnik w nowej postaci został ukończony w październiku 1904 roku.
Dotychczasowy pomnik, dłuta Oleszczyńskiego, został przeniesiony na dziedziniec Poznańskiego Towarzystwa
Przyjaciół Nauk. Obydwa pomniki przetrwały do 1939 roku, kiedy to zostały zniszczone przez okupanta.
Po wojnie sprawą pomnika Adama Mickiewicza zajęto się w 1955 roku. Został rozpisany konkurs, w którym pierwsze
miejsce zajął projekt Bazylego Wojtowicza i Czesława Woźniaka. Następnie przystąpiono do realizacji pomnika
na placu Adama Mickiewicza.
Czterometrowy pomnik został umieszczony na dwumetrowym cokole, który przysporzył najwięcej trudności.
Projekt pomnika przewidywał, że ściany boczne cokołu będą ozdobione pełnoplastycznymi płaskorzeźbami.
Wybrany na cokół sjenit okazał się jednak tak twardy, że przy ówczesnych trudnościach z zakupem odpowiednich
narzędzi płaskorzeźby były nie do wykonania. Postanowiono więc poprzestać na płytko rytych w płaszczyźnie kamienia.
Pomnik został odsłonięty w 1960 roku.
Zob też.: Z. Grot, Dzieje pomnika Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1998.
2. Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie
Przez krakowian zwany potocznie „Adasiem”, znajduje się po wschodniej stronie Rynku Głównego,
pomiędzy Sukiennicami a wylotem ulicy Siennej.
Pomnik powstał według projektu Teodora Rygiera (1841-1913), uroczyste odsłonięcie nastąpiło 26 czerwca 1898 roku,
w setnym roku urodzin Adama Mickiewicza. Projekt został przedstawiony podczas konkursu na monument Wieszcza,
zorganizowanego w Krakowie w latach 1880–1890.
Swoje wizje pomnika zaprezentowali wówczas m.in.: Walery Gadomski i Jan Matejko.
Wybór do realizacji projektu Rygiera spotkał się z krytyką, czego wyrazem były liczne polemiki prasowe
oraz osobne publikacje poświęcone temu zagadnieniu. Surowemu osądowi poddawano zwłaszcza
wartość artystyczną dzieła. Koszt budowy monumentu (odlanego w Rzymie) wyniósł 164 tys. złr.;
większość tej kwoty pochodziła ze składek publicznych.
Pomnik, o wysokości 10 m, przedstawia poetę stojącego na postumencie, u stóp którego na wielostopniowym
cokole znajdują się cztery alegorie: Ojczyzna, Męstwo, Nauka i Poezja.
Na cokole umieszczona została dedykacja: „Adamowi Mickiewiczowi Naród”.
17 sierpnia 1940 roku pomnik został zniszczony przez hitlerowców okupujących miasto.
Po wojnie zrekonstruowany z elementów odnalezionych w 1946 na złomowisku w Hamburgu.
Elementy kamienne wykonano z granodiorytu kośmińskiego wydobywanego w Piławie Górnej na Dolnym Śląsku.
Odsłonięcie nastąpiło 26 listopada 1955 roku, w setną rocznicę śmierci wieszcza.
Pomnik Adama Mickiewicza, [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 787.
3. Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie
Neoklasycystyczny monument Adama Mickiewicza znajdujący się na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie.
Pomnik zaprojektowany przez Cypriana Godebskiego (1835-1909) został odsłonięty
w stulecie urodzin poety 24 grudnia 1898 roku.
Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie wzniesiony został na placu powstałym z wyburzenia budynków
na terenie dawnej jurydyki Dziekanka, w miejscu fontanny przeniesionej na plac Bankowy.
Posąg o wysokości 4,5 metra został odlany we Włoszech; kolumna i cokół pomnika wykonane z granitu pochodzącego
z kamieniołomów w Baveno w Piemoncie. W Warszawie zastosowano obydwie odmiany granitu baweńskiego:
różową o budowie ziarnistej oraz szarą. W oprawie architektonicznej monumentu zwraca uwagę stopniowanie barw:
od ciemnoszarych schodów wykonanych z granitu z Gniewania na Podolu, poprzez taras i cokół z granitu z Baveno,
aż po jasnoszarą odmianę tego granitu w kolumnie.
Zaprojektowane przez Zenona Chrzanowskiego kunsztowne ogrodzenie pomnika w postaci kutej w żelazie kraty
z motywami roślinnymi zostało wykonane w warszawskiej firmie S. Zielezińskiego.
W narożnikach ogrodzenia ustawiono osiem dwuramiennych latarń. Koszt realizacji monumentu wyniósł 200 tys. rubli.
Monument został odsłonięty 24 grudnia 1898 roku, w setną rocznicę urodzin poety. Krótka uroczystość,
w obecności policji i wojska, została ograniczona przez władze rosyjskie do poświęcenia pomnika.
Zakazano przemówień, a w wydarzeniu mogły wziąć udział jedynie osoby zaproszone z biletami wstępu.
Zaplanowana uroczystość miała trwać jedynie kwadrans. Rozpoczęła się utworem Stanisława Moniuszki,
po którym nastąpiło odsłonięcie rzeźby. Po poświęceniu monumentu wystąpić miał Henryk Sienkiewicz,
jednak z uwagi na nałożone restrykcje milczał przez całą uroczystość.
Następnie orkiestra odegrała kolejny utwór Moniuszki, a zgromadzony tłum rozpoczął składanie kwiatów pod pomnikiem.
W 1944 pomnik został zdemontowany przez Niemców i wywieziony do Rzeszy, gdzie po wojnie w Hamburgu
polska misja wojskowa odnalazła i rewindykowała m.in. głowę i fragment torsu.
Kopię odlewu wykonał Jan Szczepkowski przy współpracy Józefa Trenarowskiego. Odlew wykonała firma Braci Łopieńskich.
Odtworzono także cokół i ogrodzenie. W czasie rekonstrukcji pomnika nie przywrócono natomiast czterech zniczy,
które znajdowały się w narożach balustrady u podnóża monumentu.
Prace nad ich odtworzeniem rozpoczęły się w 1978. Znicze przywrócono w 1986.
Monument został odsłonięty ponownie 28 stycznia 1950 roku na zakończenie jubileuszowego Roku Mickiewiczowskiego.
Zob: Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 659.
4. Kolumna Adama Mickiewicza we Lwowie
Pomnik Adama Mickiewicza na Placu Mariackim (obecnie Plac Mickiewicza) na Starym Mieście we Lwowie, neoklasycystyczny,
wzniesiony w latach 1902–1904 według projektu Antoniego Popiela (1865-1910), odsłonięty 30 października 1904 roku.
Komitet budowy pomnika powstał w roku 1897, a na początku roku 1898 rozpisano konkurs na projekt.
Z inicjatywy członka komitetu, Adama Krechowieckiego, wprowadzono warunek, aby pomnikowi nadać kształt kolumny.
Z 28 projektów konkursowych z udziałem m.in. Cypriana Godebskiego wybrano projekt Antoniego Popiela (1865-1910)
przedstawiający postać Mickiewicza u stóp kolumny oraz unoszącego się nad nim skrzydlatego geniusza.
Kolumnę wieńczył znicz.
16 listopada 1899 roku Antoni Popiel przedstawił ostateczną wersję projektu. Pomnik został usytuowany na Placu Mariackim,
w pobliżu figury Matki Boskiej. Granitowy trzon kolumny sprowadzono z Królestwa Włoch.
Ze względu na trudne warunki geologiczne (płynąca pod ziemią rzeka Pełtew) pomnik posadowiono na trzynastu palach.
Brązowe elementy pomnika zostały odlane w wiedeńskich zakładach Teodora Serpeka.
Budowa została ukończona 25 października 1904. Wysokość pomnika wyniosła 21 m, figury Mickiewicza 3,30 m.
Płomień znicza u szczytu kolumny został pozłocony.
Pomnik został uroczyście odsłonięty 30 października 1904 roku, przetrwał nieuszkodzony do naszych czasów.
Aleksander Srebrakowski, Kolumna Mickiewicza we Lwowie, „Spotkania z Zabytkami” nr 5/1992, s. 18–20.
5. Pomnik Adama Mickiewicza w Paryżu
Pomnik autorstwa Antoine Bourdelle, znajdujący się w Paryżu, odsłonięty 29 kwietnia 1929 roku.
Pierwotnie znajdował się na Place d'Alma, następnie został przeniesiony do parku przy Cours Albert I.
Pomnik w formie kolumny, na szczycie rzeźba Poety jako pielgrzyma, z lewą ręką podniesioną.
Baza ozdobiona sześcioma płaskorzeźbami: Konrad Wallenrod; Jeńcy; Dziady; Aldona; Halban; Les Trois Polognes
Wikipedia – https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Adama_Mickiewicza_w_Pary%C5%BCu
6. Pomnik Adama Mickiewicza w Wilnie
Dziś to pomnik znajdujący się w pobliżu kościoła bernardynów, przy ulicy Maironio (przed 1945 ul. św. Anny),
na brzegu rzeki Wilejki.
Początkowo, u progu lat dwudziestych, swoją koncepcję pomnika Adama Mickiewicza dla Wilna lansował
Zbigniew Pronaszko (1885-1958) z Uniwersytetu Stefana Batorego – utrzymany w koncepcji formistycznej projekt pomnika,
o wysokości 12,5 metra, powstał z drewna, jednakże w maju 1925 roku ogłoszony został otwarty konkurs.
Punktem wyjścia dla formy i wyrazu pomnika Adama Mickiewicza był dla Pronaszki werset z poematu Beniowski
Juliusza Słowackiego poświęcony wieszczowi: „Ty jak bóg litewski z ciemnego sosen wstałeś uroczyska”.
Poeta został przedstawiony w sposób monumentalny i syntetyczny, z użyciem uproszczonych, pryzmatycznych form.
Postawienie ogromnej figury bezpośrednio na ziemi, bez cokołu, stanowiło zerwanie z dotychczasowym, historycznym,
„koturnowym” schematem budowy pomników. Powodowało to wrażenie, że poeta kroczy wśród nadbrzeżnych drzew.
Przedstawiony przez Pronaszkę w roku 1923 władzom Wilna projekt pomnika spotkał się z ostrą krytyką i odmową jego budowy.
Jednak, w związku z przypadającą w roku 1924 setną rocznicą procesu Związku Filaretów, zawiązany w kręgach wojskowych Komitet
postanowił, wbrew opiniom władz miasta, zrealizować wizję artysty na terenie wileńskiego garnizonu.
Tymczasowa wersja pomnika, wysokości 12,5 metra, powstała z drewna. Zamierzano w przyszłości, po uzyskaniu akceptacji
opinii publicznej, zastąpić ją dziełem wykonanym w trwałym materiale. Oczekiwany przez wilnian pomnik, wzbudził żywe dyskusje.
Zdania były podzielone. Przeważały jednak nieprzychylne wypowiedzi w prasie, pojawiły się też liczne teksty satyryczne na jego temat.
W 2022 roku przed budynkiem ambasady Polski w Wilnie na skwerze Sirvydasa odsłonięto sześciometrowy
pomnik Adama Mickiewicza. Jest to rekonstrukcja monumentu poety w skali 1:2 (oryginał o wysokości 12-metrów),
stworzona według projektu rzeźbiarza prof. Zbigniewa Pronaszki z 1922 roku.
Uroczystość odbyła się w ramach obchodów Roku Romantyzmu Polskiego.
Ostateczny termin nadesłania prac został więc wówczas przedłużany ze względu na wyjątkowo duże zainteresowanie
środowisk artystycznych – nadesłano aż 67 projektów. W skład komisji wchodzili przedstawiciele władz oraz środowisk
artystycznych, zaś na jej czele, jako przewodniczący, stanął gen. Lucjan Żeligowski.
Pierwszą nagrodę w ogłoszonym konkursie zdobył Stanisław Szukalski (1893-1987), drugą - Rafał Jachimowicz,
a trzecią - Mieczysław Lubelski. Według projektu Szukalskiego postać Mickiewicza była naga i przyjęła postawę siedzącą.
Artysta umieścił ją na wysokim cokole w kształcie piramidy schodkowej.
Na towarzyszącym mu łuku tęczy siedział orzeł, który spijał krew płynącą z rozciętego serca przedstawionej postaci.
Projekt Stanisława Szukalskiego wywołał skrajne emocje i rozpętał dyskusje w prasie, środowisku twórców, krytyków sztuki,
a także wśród zwykłych obywateli.
Zamieszanie skłoniło Komitet Budowy Pomnika do ogłoszenia nowego konkursu, tym razem jednak zamkniętego.
Jego zwycięzcą został Henryk Kuna (1879-1945), którego projekt wytypowano do realizacji (1931),
jednak m.in. w wyniku problemów finansowych oraz lokalizacyjnych, prace przeciągały się.
Dopiero w 1939 roku odlany w brązie pomnik zamierzano sprowadzić z Warszawy.
Na dokończenie dzieła Kuny nie starczyło czasu – wybuchła II wojna światowa.
Adam Mickiewicz miał zostać przedstawiony jako pielgrzym patrzący w dal.
Odlana z brązu 6-metrowa postać wieszcza miała stanąć na 13-metrowym granitowym cokole.
Na czterech jego ścianach miało się znajdować 12 płaskorzeźb, przedstawiających sceny z ,,Dziadów”.
W 1939 roku hitlerowcy zniszczyli w Warszawie odlany w brązie posąg i uzyskany w ten sposób metal
wywieźli do fabryki zbrojeniowej.
Powojennym projektantem pomnika został rzeźbiarz litewski Gediminas Jokūbonis (1927-2006).
Odsłonięcie odbyło się 18 kwietnia 1984. Granit, z którego wykonano rzeźbę, przywieziono z Wołynia.
Pomnik przedstawia Adama Mickiewicza opierającego się na złamanej kolumnie.
Cała rzeźba ma wysokość 4,5 m. W 1996 roku dookoła pomnika umieszczono granitowe płyty z przedwojennego,
niedokończonego pomnika Adama Mickiewicza dłuta Henryka Kuny.
Obecnie znajduje się tam 6 płyt (z 12 zaplanowanych). Przedstawiają one sceny z Dziadów: "U Senatora", "Widmo złego pana",
"Cela Konrada", "Na cmentarzu", "Spotkanie Konrada z ks. Piotrem", "Droga na zesłanie".
Płyty wraz z pomnikiem tworzą jedną kompozycję przestrzenną.
Zob.: Justyna Giedrojć, Niezrealizowane wizje architektów wileńskich – pomniki Adama Mickiewicza
– https://kurierwilenski.lt/2021/02/11/niezrealizowane-wizje-architektow-wilenskich-pomniki-adama-mickiewicza/
Ps.
Mickiewicz na pomniku, ale jaki Mickiewicz? – ten z „Ballad i romansów”, „Dziadów” cz. III,
„Pana Tadeusza” czy „Ksiąg pielgrzymstwa...” – decyzje artystyczne, decyzje polityczne.