Nagrody Książkowe Filomatów (2007)
Nagrody Książkowe Filomatów (2007)
1. Gdy przed paru laty wertowałem materiały dotyczące działalności Towarzystwa Filomatów (1817-1823),
w tym tak gruntownie przez wileńskich studentów przemyślanych wniosków w zakresie projektu nagród
książkowych dla kowieńskiej szkoły akademickiej nie przypuszczałem nawet, wobec jak wielu interesujących
zagadnień dane mi będzie w przyszłości stanąć.
2. Wilno i Wrocław. W pierwszej chwili wydawać by się mogło, że oba miasta (jedno dolnośląska
stolica, drugie z serca Wileńszczyzny) mają ze sobą niewiele wspólnego: inne dzieje, architektura, kultura,
ale połączyć je miały nierozerwalną więzią ludzkie losy, tak bardzo poplątane przez wydarzenia minionego
stulecia. Wyrok historii oraz przebieg tragicznie dla II Rzeczypospolitej następujących po sobie wydarzeń
sprawiły, że tysiące rodzin i ludzi, którzy urodzili i wychowali się na Ziemi Wileńskiej czy Grodzieńskiej zostali
z niej wyrwani przez najokrutniejszą z wojen, haniebne traktaty oraz tzw. powojenną zawieruchę i rzuceni
setki kilometrów od rodzinnych domów.
3. Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna we Wrocławiu rozpoczęło swą działalność 20 lutego 1989 roku.
Powstać mogło dopiero na fali społeczno-politycznych przeobrażeń w Polsce, które dały początek tworzenia
podobnych stowarzyszeń w innych miejscach środkowej i wschodniej części Europy.
Pośród mecenasów i członków honorowych widnieje sporo znakomitości, wśród nich w sposób szczególnie
znaczący nazwisko księdza kardynała Henryka Gulbinowicza.
4. W reaktywowanym projekcie Nagród Książkowych Filomatów corocznie chodzić będzie o jedną,
wybraną przez wnioskodawcę (czyli piszącego te słowa) oraz wrocławskie Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna,
godną upamiętnienia idei filomackiej szkołę. Wybór pierwszej z nich wydawać się może szczególnie trudny,
jednak wrocławskie Towarzystwo bez chwili wahania wskazało (nie tylko na zasadzie „primus inter pares”)
na Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Wilnie – to od dnia 17 grudnia 1999 roku pierwsze polskie gimnazjum
w niepodległej Litwie – „pierwsze wśród równych sobie” ma jednakże szereg cech wyróżniających.
5. Na koniec, by historia po 187 latach zatoczyła swe koło, niech wolno mi będzie zacytować fragment przesłanego
tam już pisma: „Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna we Wrocławiu, za pośrednictwem wnioskodawcy
reaktywowania projektu – Nagród Książkowych Filomatów – pana Mariana Pacholaka kustosza wrocławskiej
Biblioteki Uniwersyteckiej, zwraca się z prośbą do Dyrekcji Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Wilnie – pośród
szkół z Wileńszczyzny jako pierwszej – o przyjęcie i uroczyste przekazanie „celującym w nauce uczniom”
ofiarowanych na rzecz filomackiej idei książek”.
Miasto Wilno, dla przypomnienia, obejmuje swym zasięgiem następujące polskie placówki edukacyjne:
1. Gimnazjum im. Adama Mickiewicza,
2. Szkoła Średnia im. Władysława Syrokomli,
3. Szkoła Średnia im. Joachima Lelewela,
4. Szkoła Średnia im. Antoniego Wiwulskiego,
5. Szkoła Średnia im. Jana Ignacego Kraszewskiego,
6. Szkoła Średnia im. Szymona Konarskiego,
7. Szkoła Średnia w Łazdynai,
8. Gimnazjum im. Jana Pawła II,
9. Szkoła Średnia w Grygiszkach,
10. Szkoła Średnia w Solenikach.
Szkoły polskie na Liwie: początkowe 36, podstawowe 45, średnie 42. Przez wszystkie lata po wojnie,
Polacy z Litwy dysponowali rozwiniętą siecią szkół z polskim językiem wykładowym. Często (podobnie
w niniejszej pracy) nazywa się je szkołami polskimi. Termin ten może jednak sugerować, że mamy
do czynienia z instytucją autonomiczną, tak zaś nie było i do końca nie jest. Chodzi o normalne szkoły
państwowe, tyle tylko że z polskim językiem wykładowym. Nazywanie ich szkołami polskimi jest tylko
skrótem myślowym; por. Informator Wileński (ed. 3, wyd. Ryszard Maciejkianiec (Wileńskie Wydawnictwo
"Czas"); zestawienie dostępne w Internecie: http://www.nasz-czas.lt/Fundacja/Biblioteka/Informator.html
Więcej:
Corocznie przyznawane przez Towarzystwo: "Nagrody Książkowe Filomatów"; opis: wileński "Nasz Czas",
Marian Pacholak, O filomackich darach raz jeszcze, czyli o Nagrodach Książkowych Filomatów, Towarzystwie
Przyjaciół Grodna i Wilna we Wrocławiu oraz szkolnictwie
na Wileńszczyźnie, myśli kilka – http://www.pogon.lt/NCz_int/Hist3.html
lub "Gazeta. Dziennik Polonii w Kanadzie" - http://www.gazetagazeta.com/artman/publish/article_20335.shtml
Marian Pacholak, Postfilomacka kwerenda beneficjentów nagród dla szkoły
powiatowej w Kownie – http://www.nasz-czas.lt/_NCZ_ARCHYVAS/424/czas1.html
Marian Pacholak, Książki dla szkoły kowieńskiej. Próba przybliżenia treści filomackich
nagród – http://www.nasz-czas.lt/_NCZ_ARCHYVAS/510/czas.html
Marian Pacholak, O szkole powiatowej w Kownie w 1820 i 1920 roku – wraz z odautorskim postscriptum
o „Maturach 1939 roku – http://doczz.pl/doc/257362/o-szkole-powiatowej-w-kownie-w-1820-i-1920-roku
