Dekanat nowogródzki i kościół parafialny w Worończy
Dekanat nowogródzki i kościół parafialny w Worończy
na przełomie XVIII i XIX wieku (relacja z lektury)
– temat przedstawi kol. Marian Pacholak
Klub Muzyki i Literatury we Wrocławiu, plac gen. T. Kościuszki 10
10 listopada (czwartek) 2022 roku o godz. 16.00
Serdecznie zapraszamy!
1. Uwagi wstępne
Ostatnim synodem diecezjalnym, który dokonał rozgraniczenia parafii na terenie biskupstwa wileńskiego,
był synod biskupa Michała Jana Zienkowicza (1670-1762) z 1744 roku. Poprzedzony został wizytacją poszczególnych
diecezji i zebraniem wszystkich dziekanów, a najważniejsze dokumenty synodalne wydano drukiem.
Wśród uchwał i postanowień znalazł się tam również artykuł „O rozgraniczeniu parafii”, który podawał wykaz
16 dekanatów z 510 parafiami; spis m. in. wyliczał 13 parafii wchodzących w skład dekanatu nowogrodzkiego,
podając też nazwy 65 wsi i miasteczek należących do parafii nowogródzkiej.
Przypis: Synodus Dioecesana Vilnensis ab... Michaele Joanne Zienkowicz Dei et Apostolicae Sedis Gratia Episcopo Vilnensi.
In Ecclesia Sua Cathedrali Anno Domini 1744 [rz.] Diebus 10, 11, 12 M. Febr. celebrata, (Wilno: druk. Jezuitów, 1744), s. 171-194
(dekanatami wykaz kościołów i plebanów); s. 113-115 i 187 („Decanatus Novogrodensis: Nowogródek (z 2 altarjami), Wsielub,
Mir (z 2 altarjami), Nieśwież, Kleck, Niedźwiedzica, Lachowicze (z altarją), Swojatycze, Iszkołdź, Snów, Swierżno,
Mikołajewszczyzna, Niehniewicze, Sienno, Lipa, Capellae Serwecz”); s. 116-117 (Dekanat słonimski: parafia Horodyszcze:
tu m. in. Szantyry, Trosieyki, Trudnow, Wolca, Wolna, Woroncze); zob. też:
Jamiński Zespół Indeksacyjny – https://jzi.org.pl/parafie/synod-diecezji-wilenskiej-z-1744-roku/
W następstwie trzeciego rozbioru ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w granicach Imperium Rosyjskiego,
dekretem Katarzyny II w grudniu 1795 roku, z dawnego województwa trockiego, nowogródzkiego, brześciańskiego
i podlaskiego, utworzono gubernię słonimską, którą w 1797 roku, za panowania Pawła I (1796-1801),
połączono z gubernią wileńską pod wspólnym mianem litewskiej.
Jednakże już w 1801 roku ziemie te podzielono ponownie, pozostawiając przy guberni wileńskiej 11 powiatów,
zaś z południowej części guberni litewskiej wyodrębniono 8 powiatów i ustanowiono tam gubernię grodzieńską.
Taki stan rzeczy utrzymał się przez cały okres panowania Aleksandra I (1801-1825) i przez dwa następne dziesięciolecia
rządów Mikołaja I (1826-1855), gdy w 1843 roku oddzielono od guberni grodzieńskiej powiat lidzki i nowogródzki,
który teraz pozostał w guberni mińskiej, a przyłączono do niej, utworzony jeszcze po traktacie tylżyckim, obwód białostocki.
Po ostatnim rozbiorze Katarzyna II zlikwidowała także diecezję wileńską, włączając ją do inflanckiej, ten stan rzeczy zmienił
car Paweł I – w 1798 roku, w wyniku ustaleń ze Stolicą Apostolską uległa ona zmniejszeniu i otrzymała nowe granice:
diecezję wileńską wyłączono z metropolii gnieźnieńskiej i przyłączono do nowej prowincji kościelnej w Mohylewie.
Diecezja wileńska utraciła wówczas znaczną część przedrozbiorowego terytorium na rzecz nowo erygowanej diecezji mińskiej,
mianowicie części dekanatów: Bobrujsk, Mińsk, Nowogródek, Połock, Radoszkowice, Brasław, Świr, Różana i Witebsk.
Dwa lata później, w 1800 roku w biskupstwie wileńskim było 18 dekanatów, w tym m. in.: wileński, brasławski, grodzieński,
kowieński, lidzki, nowogródzki, oszmiański i słonimski.
Każdy dekanat w guberni grodzieńskiej, podobnie jak w pozostałych dla „łatwiejszej komunikacyjej z miejscowymi
magistraturami cywilnymi”, obejmował obszar jednego powiatu; w guberni wileńskiej w większości powiatów były
dwa dekanaty (w wileńskim trzy). Na uposażenie kościołów parafialnych składały się przede wszystkim dobra ziemskie
z ludnością poddaną, zobowiązaną do danin i robocizny na rzecz plebana; uposażenia ziemskie były bardzo zróżnicowane.
Po trzecim rozbiorze władze rosyjskie zabrały wszystkie majątki biskupstwa, a biskupom wileńskim wyznaczyły stałą pensję.
Przypis: W 1772 roku papież Klemens XIV zamknął kolegium jezuickie w Rzymie, a następnie wszystkie ich domy i kościoły
w krajach papieskich; ostatecznym ciosem było jego brewe Dominus ac Redemptor (21 lipca 1773 roku), którym uginając się
pod presją polityczną zniósł oficjalnie, formalnie Towarzystwo Jezusowe we wszystkich krajach.
Sposób przeprowadzenia kasaty zakonu określiła powołana 13 sierpnia 1773 roku specjalna kongregacja kardynałów i konsultorów
do wykonania brewe kasacyjnego, ustanowiona przez papieża. Klemens XIV w brewe kasacyjnym zastrzegł jego ważność
i moc wykonawczą na określonym terenie od decyzji monarchy panującego w danym kraju.
Na terenie Rzeczypospolitej majątkiem pojezuickim z polecenia królewskiego zajęły się Komisje Rozdawnicze Koronna i Litewska.
W 1773 r. jezuici mieli na terenach polskich: 4 prowincje (wielkopolską, małopolską, litewską, mazowiecką), 137 placówek z 2362 zakonnikami,
z czego na terenach zabranych po I rozbiorze ok. tysiąca. Byli więc najliczniejszą rodziną zakonną w Polsce zarówno co do liczby placówek,
jak i zakonników. Po kasacie zakonu i utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej szkoły jezuickie wykorzystano do budowy
nowoczesnego systemu oświaty w Rzeczypospolitej.
2. Kartografia i źródła drukowane
Wskazane wyżej zmiany dobrze ilustruje rękopiśmienna „Mappa jeograficzna Wydziału Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu”
(z oznaczeniem guberni i miast powiatowych) dedykowana ks. kuratorowi J. A. Czartoryskiemu w 1803 r. przez Bazylego Anastasiewicza,
radcę stanu i bibliografa (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn.: 1768 IV BCZK, reprodukcja na wklejce: Daniel Beauvois,
Wilno: polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803-1832, na podst. przekł. I. Kani, Wrocław 2010, po s. 8)
oraz nieco późniejsza, podana drukiem i tutaj przedstawiona – „Mappa Generalna Guberni Grodzieńskiej i Obwodu Białostockiego” (1820),
[w:] В. П. Пядышев, Географический атлас Российской Империи, царства Польского и Великого Княжества Финляндского,
расположенный по губерниям [...], Petersburg: [Voenno-Topografičeskij Otdel Glavnogo Štaba], 1820;
zob.: FBC (Federacja Bibliotek Cyfrowych)
– https://polona.pl/item/general-naa-karta-grodnenckoj-gubernii-i-belostokskoj-oblasti-s-pokazaniem-poctovyh,MTUwMzg5MzM/0/#info:metadata
Aby uzyskać informacje zdecydowanie dokładniejsze, a tutaj niezbędne, należy też wskazać na jedną z map topograficznych
(operacyjnych), opracowanych przez Wojskowy Instytut Geograficzny w Warszawie, w 1928 roku (w edycji z 1931 roku),
przedstawiającą „Nowogródek i województwo nowogródzkie” (1 : 300 000);
WIG – http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/300K/47_NOWOGRODEK_1928w1931.jpg
Cenne dane dostarcza już publikacja z epoki – Ignacy Emanuel Lachnicki (1793-1826),
Statystyka gubernii Litewsko-Grodzienskiey, Wilno: nakł. i drukiem Józefa Zawadzkiego, 1817;
wersja elektroniczna (FBC) – http://www.polona.pl/item/501735/0/
Na s. 1-2 czytamy tam, że Gubernia grodzieńska podzielona jest na osiem powiatów:
- grodzieński (Grodno),
- brzeski (Brześć Litewski),
- słonimski (Słonim),
- lidzki (Lida),
- nowogródzki (Nowogródek),
- wołkowyski (Wołkowysk),
- kobryński (Kobryń),
- prużański (Prużana).
Natomiast (s. 7) sam powiat (i dekanat) nowogródzki złożony jest z 18 parafii:
- nowogródzka (miejsce naczelne: miasto Nowogródek),
- starojelnieńska (wieś Starojelnia),
- wsielubska (miasteczko Wsielub),
- sienneńska (wieś Sienna),
- niehniewicka (miasteczko Niehniewicze),
- worończowska (wieś Worończa),
- mirska (miasteczko Mir),
- iszkołdzka (wieś Iszkołdź),
- zadwiejska (wieś Zadwieja),
- kroszyńska (miasteczko Kroszyn),
- połonecka (wieś Połoneczka),
- stwołowicka (miasteczko Stwołowicze),
- snowska (miasteczko Snów),
- swojatycka (miasteczko Swojatycze),
- darewska (wieś Darewo),
- myska (miasteczko Nowa Mysz),
- horodyska (miasteczko Horodyszcze),
- krzywoszyńska (wieś Krzywoszyn).
3. Worończa i parafia worończańska
Hasło „Worończa”, w opracowaniu z 1893 roku pisarza i etnografia Aleksandra Jelskiego (1834-1916),
znajdziemy w – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (pod red. Filipa Sulimierskiego,
Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego), t. 13, Warszawa: druk „Wieku”, 1893, na s. 948;
ICM – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/948
Worończa – dobra nad rz. Dorogówką, lew. dopł. Serwecza, w pow. nowogródzkim […] o 28 w. od Nowogródka,
w okolicy malowniczej, z glebą wyborną, pszenną.
Par. kat w miejscu. Kościół murowany św. Anny, z r. 1781, fundacyi ówczesnego dziedzica Józefa Niesiołowskiego (1728-1814),
ostatniego wwdy nowogródzkiego, ma kaplice w miejscu, w Tuhanowiczach, Serweczu i Kozłach (Kozłowiczach); przeszło 2500 parafian.
Wojewoda Niesiołowski żył długo w Worończy, zmarł w 1814 r. i pochowany w podziemiach kościoła. Syn jego generał wojsk pol.,
po śmierci ojca W. zamienił z gen. Floryanem Kobylińskim na dobra w Królestwie. Córka Kobylińskiego hr. Rostworowska sprzedała
Worończę około 1844 roku Antoniemu Mierzejewskiemu. Obecnie przez wiano M. Mierzejewskiej, poślubionej Aleksandrowi Lubańskiemu,
synowi Jana, b. marszałka pow. wileńskiego, przeszła w ręce Lubańskich.
Dobra W. mają przeszło 104 włóki. Piękny pałac, z drzewa wzniesiony śród wspaniałego parku, zawiera pamiątki przeszłości
i jest ozdobą okolicy. Gospodarstwo i ogrodnictwo znaczne i porządne. Młyny, propinacye [sprzedaż pańskiego alkoholu].
Oprócz pałacu zasługują na uwagę wszystkie budynki z muru ufundowane, tudzież pięknej architektury.
Starożytny skarbiec, z wieżą gotycką, jak niemniej olbrzymie szpalery lipowe.
W r. 1807 był tu zastępcą pełnomocnika u wojewody Niesiołowskiego, głośny starożytnik Adam Czarnocki (1784-1825),
piszący pod pseudonimem Zoryana Dołęgi Chodakowskiego i przebywszy tu do 25 marca r. 1808, odjechał do Omska.
O W. i wojewodzie Niesiołowskim znajdujemy wzmiankę w „Panu Tadeuszu”, kiedy wojski, zgorszony polowaniem młodzików na zające,
powiada: „Cóżby rzekł (na to) wojewoda Niesiołowski stary, Który ma dotąd pierwsze na świecie ogary I dwiestu strzelców trzyma
obyczajem pańskim. I ma sto wozów sieci w zamku worończańskim, A od tylu lat siedzi jak mnich na swym dworze”;
W. [także:] karczma, pow. nowogródzki, przy gościńcu z mtka Horodyszcza do dóbr Worończa, należy do tego dominium, odl. od niego o 1 w.
Dobra Niesiołowskich opisał wcześniej literat i etnograf Edward Chłopicki zamieszczając w warszawskich „Kłosach” w 1878 roku
artykuł „Worończa; zob.: Edward Chłopicki (1826 lub 1830-1894), Worończa, „Kłosy” 1878 nr 701, s. 356-358,
364 („Kościół w Worończy” [niesygnowany drzeworyt sztorcowy; stan świątyni po 1808 r.]),
365 („Dwór modrzewiowy w Worończy”) oraz 1878 nr 702, s. 383-384 („Dokończenie).
4. Kościół parafialny w Worończy (ikonografia i opisy)
Najbardziej interesujące nas tu informacje przesłał w 1875 roku ksiądz Justyn Kodź, wówczas proboszcz worończański
do redakcji warszawskiego „Przeglądu Katolickiego”; Korespondencja „Przeglądu Katolickiego” : Ks. Justyn Kodź, Z Nowogródzkiego.
W dobrach Worończy, w gubernji Mińskiej, o 4 mile od Nowogródka, nad strumieniem Kurczówką, pośród falistej piętrzącej się
pagórkami miejscowości, odznacza się więcej uwydatnione wzgórze, na którem kościół wzniesiony został; wyniosłem położeniem,
wieżami wystrzelonemi ku niebu, panuje nad okolicą, zdobiąc szeroko krajobraz, i jakby troskliwa matka nad kolebką ukochanej
dzieciny, stoi na straży wiernych swoich dzieci.
Rok założenia pierwotnego kościoła w Worończy niewiadomy. Założycielem był Kazimierz Niesiołowski (ok. 1676-po 1752),
kasztelan smoleński, „gorliwy stronnik Augusta III, marszałek konfederacji województwa nowogródzkiego, pułkownik usarski królewicza.
Dawny powiat nowogródzki: Worończa. Kościół św. Anny. Fot. 1894. Teofil Eugeniusz Boretti.
Dar Karola Lanckorońskiego dla Polskiej Akademii Umiejętności. Fototeka Lanckorońskich PAU.
Polska Akademia Nauk. FL.2162.7.
Kościół woronczański, o którym podaję wiadomość, pierwotnie częścią z drzewa, częścią z cegły był zbudowany
i dla Ks. Ks. Jezuitów przeznaczony; następnie po ustąpieniu z tego miejsca Towarzystwa Jezusowego, za staraniem
i usiłowaniem Józefa Niesiołowskiego, wojewody od r. 1772 nowogródzkiego, książe Ignacy Jakób Massalski (1727-1794),
biskup od r. 1762 wileński, ten kościół na parafjalny przeznaczył [1781], i oddał pod zarząd księży świeckich.
Pierwszym proboszczem nowej parafji był ks. Ignacy Denisewicz, o czem świadczy tytuł położony
na pierwszej stronicy księgi metryk chrzestnych, który niżej wypisuję:
Liber metricaes baptisatorum, copulatorum et defunctorum ab erectione parochiae Woronczeńsis in anno Domini 1781
per Illustrissimum admodum Reverendissimum Dnum Ignatium Denisewicz, primum ejusdem Ecclesiae Curatum comparatus.
Zdaje się, że tenże ks. Denisewicz w późniejszym czasie był kanonikiem wileńskiej katedry. Gdy pierwotny drewniany kościół
od starości chylić się zaczął ku upadkowi, na jego miejsce wystawił murowany teraźniejszy w r. 1809
tenże Józef Niesiołowski, wojewoda. Jestto gmach dość obszerny z facjatą, dwoma wieżami i boczną kaplicą.
Kaplica starodawna do ściany kościelnej przymurowana, ze sklepem, w którym złożone zwłoki ś. p. Rajeckich, Wereszczaków.
Przypis: Inwentarze kolegium jezuitów w Nowogródku oraz jego majątków ziemskich z przełomu roku 1773 i 1774, opracowanie i wstęp
Andrea Mariani, Poznań 2020 (opis stacji misyjnej w Worończy (biał. Варонча), zależnej od kolegium nowogródzkiego;
s. XII: Całkowicie nieznany materiał stanowią też opisy apteki kolegium, jego majątków ziemskich oraz misji w Worończy.
[…] Rękopis V, datowany 18 XI 1773, składa się z 11 kart foliowanych i zawiera opis jezuickiej stacji misyjnej
w Worończy [Inwentarz misji w Worończy [1773], s. 403-425].
Na wieżach umieszczone są dzwony, kościół ma kształt czworokąta. Główna nawa wspiera się na czterech filarach,
w stylu włoskim, w prezbyterjum ściany pomalowane al-fresco. Mieści w sobie cztery ołtarze, t. j. wielki ołtarz, czyli główny,
w którym obraz Pana Jezusa ukrzyżowanego, malowany na blasze, z dawniejszego kościoła przeniesiony.
Po prawej stronie kościoła, w bocznym ołtarzu, wizerunek Pana Jezusa Nazareńskiego, Antokolskiego,
słynącego cudami w Wilnie. [...]
Po lewej stronie kościoła jest ołtarz św. Antoniego i kaplica św. Anny. Wszystkie obrazy są pospolite.
Kościół pod wezwaniem św. Anny. Doroczna uroczystość kościelna w parafji przypada na św. Annę w. s. 26 lipca.
Tłumy ludu wiejskiego z odległych miejsc na odpust do Worończy przybywają ofiarować Panu Bogu swoje troski, cierpienia,
boleści, oraz prosić o opiekę i łaski, jakich potrzebujemy dla spełnienia jego najświętszej woli.
To też białe wstęgi gościńców zapełnione pobożnemi pielgrzymami.
Po wysłuchaniu mszy św., uroczystej i słowa Bożego, lud pobożny, szuka odpoczynku, czekając nieszporów, rozsypuje się
wśród zielonych gajów, lub poważnego boru, w jarach i dolinach cudnej okolicy, a przed kościołem przekupnie sprzedają szkaplerze,
medaliki, różańce, obrazki i rozmaite drobne rzeczy, też i małych wianków z drobnych obwarzaneczków tutaj nie brak,
na które wiejska dziatwa bardzo łakoma.
Poświęcenie kościoła św. Anny, obchodzi się w dniu uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego. Kościół wprawdzie jest ubogi,
ale schludnie utrzymany, bielizna kościelna zawsze świeża, miłą jest dla oka. Zakrystja w potrzebne aparaty opatrzona,
przyzwoitą powierzchowność winna troskliwości właścicieli dóbr Worończy.
Zmarły dziedzic Worończy, ś. p. Jan Mierzejewski, ratował od ruiny kościół, i po nim została pamięć chlubnie świadcząca
o wspaniałomyślnej dobroczynności, i poczuciu obywatelskich obowiązków, bo też cechą życia jego były czynność
i wytrwałość, pobożność rzetelna, prawość, wyrozumiałość. Smutna to prawda, że młodość i siła, nie są rękojmią długiego życia,
ale pamięć cnót ś. p. J. M. żyć będzie długo w sercu przyjaciół i znajomych. To niechże łaska P. Boga, miłosierdzie
i błogosławieństwo towarzyszą młodej po nim pozostałej wdowie i maluczkiej sierocie, w najdłuższej, ich życia, pielgrzymce.
Archeologja tutejszego kościoła, niezbyt odległych sięga czasów. W skarbcu kościelnym przechowuje się monstrancja
pozłocona z herbem hr. Niesiołowskich; trzy karpie płynące w prawą stronę. Pomiędzy nagrobkami wyróżnia się
kamienna płyta, położona w presbyterium. Notuję chociaż zatarty napis pod herbami na tym kamieniu [epitafium, inskrypcje] położony:
A Niesiołowice Niesiołowski Castellanus Smolenscensis. Cyrinensis capitaneus catafractorum Srmi Augusti Regii Princ. colonellus
Chrisofori et Eufrosinae Żychcka nepos Samuelis et Zofiae a Mokrsko filius ab electione D. Augusti II Regis Pol. cum Sieniavio Palat.
Bełzensi comilito post in Litvania cum Hrehorio Ogiński capitaneo Samogitiae campiductore Litvaniae in Olkienicensi farsalia 1700 An.
sub ductoratu principis Michael Wisniowieccii exercitus MDL contra Carolum XII Reg. Svecum cum Petro Alexevicio Czaro Moschorum
et Saxonum Regio exercitu in multis praeliis signifer ducis post Pultaviensem Czaream victoriam delecto fugatore Sveco
An. 1708 8 Julii Oginscius M. Ductor exerc. Litvaniae Lublini 17 Octobris 1709 decessit cui Ludovicus Pocie successit supr. ductor exer.
MDL post comitia 1717 pax publica exerc. locatio, tunc S. R. Princi. signfer catafractor subinter Regi Di Augusti II Novogrodens. Palatinat.
confederat Marescalcus post electionem et coronationem SR. Augusti III oblat. Palatinatum Mscislaviens. resignavit post comicia pacificat.
1736 et deputationem costitut. castelan. factus relicto filio Adamo capit. Cyrinen. cum Teofila Deraessa prim. voto. Wojnina pocillatr.
Palat. Nowogrod. hoc clauditur fumulo anno 174... Mense... die.. requiem implorat aeternam. sat mihi sal.
Inne nagrobki pomijamy.
Dwa portrety zawieszone w świątyni Pańskiej, przypominają ostatniego wojewodę Nowogródzkiego, prezesa rządu w r. 1794,
fundatora kościoła dzisiejszego, w mundurze ponsowym, wyłogi czarne, i żony jego Katarzyny z książąt Massalskich, a w dobrach Serweczy
hrabi Augusta Niesiołowskiego, w sklepie na marmurze wypisano imię wojewody, na pamiątkę śmierci jego, przez ś. p. Annę z Rejtenów Niesiołowską.
Od roku 1867 parafja woronczańska powiększoną została przez przyłączenie horodyskiej, po zamknięciu kościoła w Horodyszczu,
fundowanego roku 1632 przez Krzysztofa Kamińskiego, podstolego Nowogródzkiego.
Plebanja zbudowana przy kościele, w otwartem położeniu, krótko bardzo w tem ustroniu mieściła w celkach swoich czterech emerytów kapłanów,
dostojnych członków Societatis Jesu, a jak mury tego domu pod ręką czasu uległy zniszczeniu i stoją z pokaleczonemi ścianami,
jakby schorzały inwalid, zadumany nad przeszłością, tak pamięć dawnych domu tego mieszkańców, dzielnych członków zakonu,
coraz więcej i więcej zaciera się.
Plebanja ani o swojem założeniu wzmianki nie posiada, ani o erekcji kościoła, inwentarz zaś niedokładny, w opisaniu swojem,
odnoszących się do żywota ojców Jezuitów i pracach w tej parafji przez nich dokonywanych, wskazówki nie ma;
to też pobożnej tej gromadki nie można ocenić i do właściwego stanowiska podnieść.
Z całego domu plebanjalnego, obecnie dwie celki, zaledwo mogą zabezpieczyć miejscowego proboszcza
od srogiego zimna, i gwałtownych wichrów.
Była też kaplica we dworze. O godzinie 8-ej msza św. codziennie odprawiała się, i wojewoda będąc obecny w pałacu,
z okien pokoju stołowego mógł widzieć ołtarz św. Michała Archanioła, i księdza Andrzeja Janowicza, sprawującego
najświętszą ofiarę, przy której zwykle obecną była służba pałacowa. We środy i soboty śpiewano litanję do Matki Boskiej,
wieczorem odmawiano modlitwy kończące się pobożną pieśnią „Dobranoc o Jezu”.
W granicach Worończańskiej parafji leży Świteź malownicza, obramowana potężnym borem,
wsławiona pieniami króla poetów, Adama Mickiewicza […].
Jezioro Świteźkie z przyległemi gruntami należało do r. 1831 do dziedzictwa Stefana Niezabitowskiego,
później stało się własnością rządową, obecnie należy do właściciela prywatnego, rozległe włók 6 z głębokością stóp około 100.
Miejscowości folwark Płużyny i dobra Tuhanowicze, będąc młodzieńcem odwiedzał wzniosły wieszcz, gdzie blisko dworu,
na pagórku przed kapliczką jego ręką zasadzona brzoza stoi dotąd.
Kończąc warto sięgnąć do jednego z dokumentów z epoki - tzw. List rewizyjnych z 1795 roku.
Revision lists : Minsk (province). Microfilm of original manuscripts at the National Historical Archives of Belarus, Minsk 1795-1884.
Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku (biał:. Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі = НИАБ). Минская казенная палата :
Фонд 333, опись 9, д. 148 : [k. 101] Посемейный список Ворочанской парафии Новогрудского уезда за 1795 г.
[Plebania rzymska worończańska]. Salt Lake City, Utah : Filmed by the Genealogical Society of Utah, 1993-1995;
archiwalia (po bezpłatnym zalogowaniu) dostępne w Internecie – https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CSM4-Z9NN-Z?i=673&cat=767311
Roku 1795 Miesiąca Nowembra [?] Dnia Powiatu Nowogródzkiego Plebanij Rzymskiey Worończanskiey
Pleban X. Woyciech Szczesnicki wedle Uniwersału teraznieyszego Roku Oktobra 7 dnia wydanego, czynię to Podanie o Liczbie
przy tey Plebanij znaudujących się Dymów y Dusz Płci Męskiej y Żeńskiey wedle samey sprawiedliwości y bez najmnieyszego zatajenia.
A jeślibym co utaił y w tym przekonany został podaię siebie pod ukaranie jakie wyż pomienionym Uniwersałem jest przeznaczone.
[1.] Pleban X. Wojciech Szczesnicki – lat 36
[2.] Ludzie przy tejże Plebanij znajdujących się
a) Szlachta: Dyrektor i Zakrystianin Michał Saplica – lat 68
b) Ludzie Wolni:
- Furman Józeff Piotra Syn Kotossowski – lat 43
- Gospodynia: Zofia Sadurczykowa Wdowa – lat 47
c) Ludzie dalsi [mężczyzna i kobieta] przy tey Plebanij znayduiący się z miejsc swoich własnych są zapisani.
[3.] Plebanja Worończańska nie ma Gruntu ani Poddaństwa, ale na Życie Plebana, utrzymanie Xiędza ku pomocy y ludzi do Posług
po skasowaniu Jezuitów wyznaczyła Rzecz=Pospolita Penssyi Złotych Polskich Tysiąc Siedemset z Dóbr Po Jezuickich;
z tey Penssyi po niejakim czasie dla różnych w Kraju przemian uietą złotych dwieście a reszte Tysiąc Pięćset Złotych odbiera Pleban
Dwoma Ratami z Kassy Kollatora Jasnie Wielmoznego Niesiołowskiego Wojewody Nowogrodzkiego.
Do tey Skazki przyłożył Rękę X. Woyciech Szcześnicki Pleban Worończański.
Księgi metrykalne parafii worończańskiej, zachowane jedynie w odpisach, w niewielkim przedziale czasowym,
to z pewnością temat równie interesujący, lecz wymagający odrębnego spotkania.
Metrical books, 1781-1801. Roman Catholic Church. Voroncha (Novogrudok).
Microreproduction of original manuscripts in the Lithuanian State Historical Archives in Vilnius.
Record group 604, series 11, file 27 -- Record group 604, series 13, file 94.
Publikacja: Salt Lake City, Utah : Filmed by the Genealogical Society of Utah, 2009
- https://www.familysearch.org/search/catalog/1689962?availability=Family%20History%20Library
Zob. też:
Dekanat Nowogródek – Worończa, „Słowo Życia” (Gazeta Diecezji Grodzieńskiej), Grodno nr 23 (387) 21 grudnia 2013 roku
– https://slowo.grodnensis.by/index.php?option=com_content&view=article&id=3098%3A23-387_id_3098&catid=12%3Aparafii-i-swiatynie&Itemid=430&lang=pl
Worończa (portal „radzima.org”) – https://radzima.org/pl/object-photo/1604.html